Poklasztorna biblioteka należąca niegdyś do bydgoskiego klasztoru bernardynów to najstarszy i największy z zachowanych w mieście księgozbiorów; jego początki sięgają schyłku XV wieku. Jest to dziś niewątpliwie jedna z atrakcji turystycznych Bydgoszczy.
Przez kilka wieków biblioteka funkcjonowała jak wiele innych bibliotek klasztornych. W XVIII wieku Bydgoszcz znalazła się w zaborze pruskim, co przesądziło o dalszych losach konwentu i jego księgozbioru. Wkrótce zakon skasowano, ale jego biblioteka nie została rozproszona. W XIX wieku książki przeniesiono do Fary (Katedra Bydgoska), nie zidentyfikowano ich jednak ani nie opracowano.
Zapomniany księgozbiór wzbudził zainteresowanie dopiero po opublikowaniu przez ks. Kamila Kantaka kroniki bernardynów bydgoskich. W 1907 roku na prośbę ówczesnego dyrektora Biblioteki Miejskiej dr. Minde-Poueta, proboszcz Fary (dzisiejsza Katedra Bydgoska), ks. Jagalski przekazał książki Bibliotece, gdzie zinwentaryzowano je i opracowano, i gdzie przechowuje się je do dziś jako odrębną kolekcję.
Od 1936 roku Bibliotheca Bernardina eksponowana jest w stylizowanym pomieszczeniu, urządzonym staraniem ówczesnego dyrektora Biblioteki Miejskiej, dr. Witolda Bełzy i dzięki ofiarności społeczeństwa miasta.
Zabytkowy księgozbiór składa się z 1374 woluminów, które zawierają 1555 dzieł. Zasób ten jest zróżnicowany treściowo, choć naturalnie najliczniejsze są dzieła z zakresu teologii. Chlubą każdej biblioteki są inkunabuły, druki wydane do końca 1500 roku. W zbiorze bernardynów jest ich 97. Niewątpliwie najciekawszym z nich jest ulotka Hieronima Savonaroli „Reguła dla wszystkich zakonników”, wydana we Florencji w 1489 roku. Jest to unikat w skali światowej i posiada niecodzienną proweniencję – wyjęto go bowiem z makulatury wyściełającej okładki innej książki.
O wartości Biblioteki Bernardynów nie decyduje jednak ilość cenionych na rynku zabytków sztuki drukarskiej. Podobny lub nawet lepszy księgozbiór można zgromadzić w nowych bibliotekach. Najważniejszą cechą tej biblioteki jest jej przeszłość, która jest częścią historii Bydgoszczy.
