Kościół Wojskowy pw. Matki Bożej Królowej Pokoju
Kościół Wojskowy pw. Matki Bożej Królowej Pokoju, ongiś oo. bernardynów, jeden z trzech najstarszych zabytków sakralnych miasta Bydgoszczy, sięga swym początkiem świetnej epoki Jagiellonów.
W 1480 roku biskup kujawski, Zbigniew Oleśnicki, z polecenia króla Kazimierza Jagiellończyka, który często gościł w grodzie nad Brdą, wybiera piękny park starościński na miejsce dla cieszącego się poparciem królewskim konwentu bernardynów. Starosta bydgoski Jan Kościelecki, kasztelan kruszwicki wyraża zgodę i wyznacza tereny pod budowę kościoła i klasztoru. Rozpoczętą zaraz budowę ukończono około 1500 roku.
Pierwsi bernardyni rezydowali w Bydgoszczy już wcześniej, zapewne w najstarszym bydgoskim kościele pw. Św. Idziego, zbudowanym na przełomie XII i XIII wieku na podgrodziu - Przedmieściu Kujawskim (dzisiejsze ulice Kujawska i Bernardyńska).
Kościół pw. Św. Idziego
Klasztor Bernardynów z przyległym kościołem od chwili swego powstania stanowił poważny ośrodek życia religijnego i naukowego. Tutaj właśnie spisywano od roku 1604 przez kilka wieków kronikę Bydgoszczy, która po dziś dzień jest najpoważniejszym dokumentem i źródłem do badania dziejów miasta. Tu powstało kolegium filozoficzne, obserwatorium astronomiczne założone w 1677 roku przez zakonnika Witalisa Nagodzkiego, Bractwo Ubogich (1589r), zabudowania gospodarcze, wspaniałe ogrody warzywne i owocowe oraz browar.
Sławę zyskali mnisi:
* Paweł z Łęczycy, autor pierwszej geografii powszechnej w języku polskim, cieszącej się olbrzymim powodzeniem czytelniczym, a także twórca urządzeń kanalizacyjnych,
* Bartłomiej z Bydgoszczy, autor pierwszego słownika łacińsko - polskiego z 1532 roku, wielce zasłużony przy opracowywaniu ortografii polskiej,
* Ojciec Dionizy, obdarzony potężnym basem, który występował też gościnnie w katedrze wawelskiej w Krakowie.
W wyniku pożaru od pioruna w 1545 roku drewniany kościół bernardynów uległ całkowitemu zniszczeniu. Dzięki hojności dobrodziejów klasztoru (przywilej Zygmunta Augusta) wkrótce powstaje nowy kościół z cegieł w stylu późnogotyckim, którego budowę ostatecznie ukończono w roku 1557. Jest to budowa na planie prostokąta z wydzielonym trójbocznym prezbiterium. Jego wyposażenie architektoniczne (tak jak innym kościołów tego zakonu) jest bardzo skromne. W 1563 roku na wieży kościelnej umieszczono nowy wielki dzwon z gdańskiego warsztatu ludwisarskiego. W 1605 roku ozdobiono kościół nowym ołtarzem oraz zbudowano organy. Biskup Franciszek Łącki sufragan włocławski konsekrował wielki ołtarz na sławę i chwałę Trójcy Przenajświętszej.
Kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy
Pod kamieniem ołtarzowym umieszczono relikwie męczenników św. św. Piotra, Wawrzyńca i Maurycego.
Sam klasztor wymurowano dopiero w XVII wieku. W tym też czasie powstała renesansowa dzwonnica.
W 1600 roku umiera ostatni z rodu Kościeleckich - starosta bydgoski Jan. On oraz jego następca Maciej Smogulecki, zmarły w 1617 roku zostają pochowani w podziemiach kościoła Bernardynów.
W czasie wojen szwedzkich kościół został uszkodzony i zrabowany.
Rok 1684 przyniósł Kaplicę Loretańską, którą ufundował mieszczanin bydgoski Jan Piaśnica, aby uczcić zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. Inne źródło ("Kościół katolicki w Bydgoszczy. Kalendarium." Pr. zb. pod red. Janusza Kutty. Bydgoszcz 1997, s.110) podaje, że Dom (kaplicę) Loretański wznosił własnym kosztem od 1682 roku szlachcic Jan Piniński. Zakończenie budowy i uroczysta konsekracja przez biskupa P.P. Mieszkowskiego nastąpiła w czerwcu 1685 roku. Bydgoska Kaplica Loretańska, dziś nie istniejąca, była jednym z pierwszych obiektów tego rodzaju w Polsce. W tym samym mniej więcej czasie wybudowano przed kościołem krużganek zwieńczony na narożnikach kopułami. Był to charakterystyczny motyw barokowej architektury bernardyńskiej. Pod Domem Loretańskim oraz na znajdującym się koło niego cmentarzu grzebano bernardynów i zasłużonych dla Kościoła bydgoszczan. Także w podziemiach kościoła i klasztoru chowano zwłoki członków rodów szlacheckich i mieszczańskich - dobrodziejów konwentu. Ich herby zdobiły posadzki. Z nagrobków rozpoznać można tylko dwie kamienne tablice z XVII wieku - jedna z herbem Nałęcz i druga z herbem Zygmunta Denhoffa - starosty bydgoskiego, które obecnie znajdują się na zewnętrznej ścianie bocznej kaplicy.
Podczas zaborów rząd pruski przeprowadził sekularyzację, skazując tym samym zakon na zagładę. Ostatni z ojców zmarł w 1829 roku, co pociągnęło za sobą zamknięcie kościoła, a ten fakt z kolei spowodował zburzenie krużganków i Kaplicy Loretańskiej. Zachowała się natomiast kaplica południowa Św. Anny, prawdopodobnie z XVI wieku.
W latach 1830-33 kościół służył protestantom. Następnie od 1840 do 1850 roku wynajmowano go jako składnicę mebli, skład słomy, amunicji itp.
Od 1860 roku władze pruskie wyznaczyły go na kościół garnizonowy. W 1863 roku kościół pobernardyński został przekazany w użytkowanie wojsku pruskiemu. Od tego roku świątynia ta nieprzerwanie służy duszpasterstwu wojskowemu.
W latach 1864-66 przeszła przy współudziale konserwatora Aleksandra Ferdynanda v. Quasta purystyczną restaurację, w czasie której dobudowano kruchtę, szczyt neogotycki ze sterczynami i przekształcono wieżyczkę schodową na wieżę przy fasadzie zachodniej.
W 1877 roku pożar zniszczył zabudowania poklasztorne bernardynów i wieżę kościelną.
Podczas I wojny światowej świątynia znowu stała się składnicą broni, a później wszelkiego rodzaju złomu i rupieci.
20 stycznia 1920 roku Bydgoszcz wraca do Macierzy. Po wyzwoleniu spod jarzma pruskiego kościół zostaje przekazany duszpasterstwu wojskowemu. Usunięto wówczas pozostałą po okupacji pruskiej drewnianą galeryjkę, biegnącą wzdłuż nawy, wzbogacono wnętrze kościoła pw. Św. Jerzego polichromią autorstwa artysty malarza Antoniego Procajłowicza oraz wniesiono ołtarz główny z obrazem przedstawiającym świętego Jerzego pędzla Mariana Turwida. Teren, na którym stoi kościół, został odwodniony i zabezpieczony przed wpływami wilgoci przez inż. Kazimierza Madalińskiego.
Od 1946 roku prace budowlane i konserwatorskie podejmują władze wojskowe. W ciągu niemal pięćdziesięciu lat w kościele zamontowano centralne ogrzewanie, zmieniono pokrycie dachu, odnowiono zakrystię, przeprowadzono żmudne prace w celu likwidacji zawilgocenia ścian, najpierw w Kaplicy Męczeństwa, na której sklepieniu odkryto interesująco bardzo barwną polichromię, która była pierwszą dekoracją kaplicy z początków XVII wieku, a potem w całym kościele. Kontynuowany remont kościoła finansuje wojsko. W latach 2011 - 2013 wyremontowano plebanię m.in. wymieniono pokrycie dachowe, tynki oraz stolarkę okienną i drzwiową. Od roku 2013 trwa remont kościoła m. in. zostało wymienione pokrycie dachowe, poddano oczyszczeniu, uzupełnieniu ubytków i renowacji 15 witraży, na całej długości plebanii i kościoła odkopano i zabezpieczono fundamenty, a następnie ułożono drenaż. Ponadto wybudowano kanalizację burzowo - deszczową od kościoła do rz. Brda (łącznej długości ok.300 m). Przed kościołem wybudowano parking na 25 miejsc. Planowane są dalsze prace remontowe kościoła - m. in. oczyszczenie zewnętrznych cegieł. Wszystkie prace remontowe prowadzone są pod nadzorem konserwatora zabytków.
W 1480 roku biskup kujawski, Zbigniew Oleśnicki, z polecenia króla Kazimierza Jagiellończyka, który często gościł w grodzie nad Brdą, wybiera piękny park starościński na miejsce dla cieszącego się poparciem królewskim konwentu bernardynów. Starosta bydgoski Jan Kościelecki, kasztelan kruszwicki wyraża zgodę i wyznacza tereny pod budowę kościoła i klasztoru. Rozpoczętą zaraz budowę ukończono około 1500 roku.
Pierwsi bernardyni rezydowali w Bydgoszczy już wcześniej, zapewne w najstarszym bydgoskim kościele pw. Św. Idziego, zbudowanym na przełomie XII i XIII wieku na podgrodziu - Przedmieściu Kujawskim (dzisiejsze ulice Kujawska i Bernardyńska).
Kościół pw. Św. Idziego
Klasztor Bernardynów z przyległym kościołem od chwili swego powstania stanowił poważny ośrodek życia religijnego i naukowego. Tutaj właśnie spisywano od roku 1604 przez kilka wieków kronikę Bydgoszczy, która po dziś dzień jest najpoważniejszym dokumentem i źródłem do badania dziejów miasta. Tu powstało kolegium filozoficzne, obserwatorium astronomiczne założone w 1677 roku przez zakonnika Witalisa Nagodzkiego, Bractwo Ubogich (1589r), zabudowania gospodarcze, wspaniałe ogrody warzywne i owocowe oraz browar.
Sławę zyskali mnisi:
* Paweł z Łęczycy, autor pierwszej geografii powszechnej w języku polskim, cieszącej się olbrzymim powodzeniem czytelniczym, a także twórca urządzeń kanalizacyjnych,
* Bartłomiej z Bydgoszczy, autor pierwszego słownika łacińsko - polskiego z 1532 roku, wielce zasłużony przy opracowywaniu ortografii polskiej,
* Ojciec Dionizy, obdarzony potężnym basem, który występował też gościnnie w katedrze wawelskiej w Krakowie.
W wyniku pożaru od pioruna w 1545 roku drewniany kościół bernardynów uległ całkowitemu zniszczeniu. Dzięki hojności dobrodziejów klasztoru (przywilej Zygmunta Augusta) wkrótce powstaje nowy kościół z cegieł w stylu późnogotyckim, którego budowę ostatecznie ukończono w roku 1557. Jest to budowa na planie prostokąta z wydzielonym trójbocznym prezbiterium. Jego wyposażenie architektoniczne (tak jak innym kościołów tego zakonu) jest bardzo skromne. W 1563 roku na wieży kościelnej umieszczono nowy wielki dzwon z gdańskiego warsztatu ludwisarskiego. W 1605 roku ozdobiono kościół nowym ołtarzem oraz zbudowano organy. Biskup Franciszek Łącki sufragan włocławski konsekrował wielki ołtarz na sławę i chwałę Trójcy Przenajświętszej.
Kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy
Pod kamieniem ołtarzowym umieszczono relikwie męczenników św. św. Piotra, Wawrzyńca i Maurycego.
Sam klasztor wymurowano dopiero w XVII wieku. W tym też czasie powstała renesansowa dzwonnica.
W 1600 roku umiera ostatni z rodu Kościeleckich - starosta bydgoski Jan. On oraz jego następca Maciej Smogulecki, zmarły w 1617 roku zostają pochowani w podziemiach kościoła Bernardynów.
W czasie wojen szwedzkich kościół został uszkodzony i zrabowany.
Rok 1684 przyniósł Kaplicę Loretańską, którą ufundował mieszczanin bydgoski Jan Piaśnica, aby uczcić zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. Inne źródło ("Kościół katolicki w Bydgoszczy. Kalendarium." Pr. zb. pod red. Janusza Kutty. Bydgoszcz 1997, s.110) podaje, że Dom (kaplicę) Loretański wznosił własnym kosztem od 1682 roku szlachcic Jan Piniński. Zakończenie budowy i uroczysta konsekracja przez biskupa P.P. Mieszkowskiego nastąpiła w czerwcu 1685 roku. Bydgoska Kaplica Loretańska, dziś nie istniejąca, była jednym z pierwszych obiektów tego rodzaju w Polsce. W tym samym mniej więcej czasie wybudowano przed kościołem krużganek zwieńczony na narożnikach kopułami. Był to charakterystyczny motyw barokowej architektury bernardyńskiej. Pod Domem Loretańskim oraz na znajdującym się koło niego cmentarzu grzebano bernardynów i zasłużonych dla Kościoła bydgoszczan. Także w podziemiach kościoła i klasztoru chowano zwłoki członków rodów szlacheckich i mieszczańskich - dobrodziejów konwentu. Ich herby zdobiły posadzki. Z nagrobków rozpoznać można tylko dwie kamienne tablice z XVII wieku - jedna z herbem Nałęcz i druga z herbem Zygmunta Denhoffa - starosty bydgoskiego, które obecnie znajdują się na zewnętrznej ścianie bocznej kaplicy.
Podczas zaborów rząd pruski przeprowadził sekularyzację, skazując tym samym zakon na zagładę. Ostatni z ojców zmarł w 1829 roku, co pociągnęło za sobą zamknięcie kościoła, a ten fakt z kolei spowodował zburzenie krużganków i Kaplicy Loretańskiej. Zachowała się natomiast kaplica południowa Św. Anny, prawdopodobnie z XVI wieku.
W latach 1830-33 kościół służył protestantom. Następnie od 1840 do 1850 roku wynajmowano go jako składnicę mebli, skład słomy, amunicji itp.
Od 1860 roku władze pruskie wyznaczyły go na kościół garnizonowy. W 1863 roku kościół pobernardyński został przekazany w użytkowanie wojsku pruskiemu. Od tego roku świątynia ta nieprzerwanie służy duszpasterstwu wojskowemu.
W latach 1864-66 przeszła przy współudziale konserwatora Aleksandra Ferdynanda v. Quasta purystyczną restaurację, w czasie której dobudowano kruchtę, szczyt neogotycki ze sterczynami i przekształcono wieżyczkę schodową na wieżę przy fasadzie zachodniej.
W 1877 roku pożar zniszczył zabudowania poklasztorne bernardynów i wieżę kościelną.
Podczas I wojny światowej świątynia znowu stała się składnicą broni, a później wszelkiego rodzaju złomu i rupieci.
20 stycznia 1920 roku Bydgoszcz wraca do Macierzy. Po wyzwoleniu spod jarzma pruskiego kościół zostaje przekazany duszpasterstwu wojskowemu. Usunięto wówczas pozostałą po okupacji pruskiej drewnianą galeryjkę, biegnącą wzdłuż nawy, wzbogacono wnętrze kościoła pw. Św. Jerzego polichromią autorstwa artysty malarza Antoniego Procajłowicza oraz wniesiono ołtarz główny z obrazem przedstawiającym świętego Jerzego pędzla Mariana Turwida. Teren, na którym stoi kościół, został odwodniony i zabezpieczony przed wpływami wilgoci przez inż. Kazimierza Madalińskiego.
Od 1946 roku prace budowlane i konserwatorskie podejmują władze wojskowe. W ciągu niemal pięćdziesięciu lat w kościele zamontowano centralne ogrzewanie, zmieniono pokrycie dachu, odnowiono zakrystię, przeprowadzono żmudne prace w celu likwidacji zawilgocenia ścian, najpierw w Kaplicy Męczeństwa, na której sklepieniu odkryto interesująco bardzo barwną polichromię, która była pierwszą dekoracją kaplicy z początków XVII wieku, a potem w całym kościele. Kontynuowany remont kościoła finansuje wojsko. W latach 2011 - 2013 wyremontowano plebanię m.in. wymieniono pokrycie dachowe, tynki oraz stolarkę okienną i drzwiową. Od roku 2013 trwa remont kościoła m. in. zostało wymienione pokrycie dachowe, poddano oczyszczeniu, uzupełnieniu ubytków i renowacji 15 witraży, na całej długości plebanii i kościoła odkopano i zabezpieczono fundamenty, a następnie ułożono drenaż. Ponadto wybudowano kanalizację burzowo - deszczową od kościoła do rz. Brda (łącznej długości ok.300 m). Przed kościołem wybudowano parking na 25 miejsc. Planowane są dalsze prace remontowe kościoła - m. in. oczyszczenie zewnętrznych cegieł. Wszystkie prace remontowe prowadzone są pod nadzorem konserwatora zabytków.